Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

BIXHAN PLAGUICIDA

XHUAN: Cirilo, baa chhonho llin, na'a
BEDO: Bach, billte da chhoten belhea da nha' ko'a.
XHUAN: Way, yache lhue.
BEDO: Billchen nho ka.
XHUAN: Da sgote yane insecticida-ka, ze', yelagote nosa dan.
BEDO: Kanhaxha, yelagote che belhea-ka, xha.
XHUAN: Da shawe la chhoten lezba, to wej lhente bene chhoten, chhoxinjan nhisa, yu,
bi nhe' da nosa yelagoten, xha.
BEDO: Jesús, Jesús, jayoe dan XHuandao, nha kilhjanda llin byolhe.
GARA CHHAZEN NHA GAFA GOZAGACHHON

BERTHA: Bii goka, bllera llin chio.
BEDO: Gade, ba nhaka gonha llin ko'a bellte da chhote belhea (plaguicida xha), ches ka llchalj
XHuan bsheben nheda, nha beyanda.
BERTHA: Bsheben lhue, aa.
BEDO: Awexh, da chhote bene plaguicida- ka, zee'.
BERTHA: Billchen nhao ka'.
BEDO: Kate dllachhon nha chho'n xhinhachho, chhua'chho, lhaochho, dotecho xha.
BERTHA: Nawe, nawe, nawe...
BEDO: She lenna, bene chhonhe llin lhen plaguicida chhala gode'e to da nzi mascarilla, gakoe to xhee' da
ka llden nhisa, ko'e bota ni'e, ko'e guante nhe'e, gode'e anteojo, to mandil nha gozue yichje
to casco.
BERTHA: Way, ka llda Daxiwe, takzo lhue.
BEDO: Ke da nhan llnia jayoe dan, nha kilhja llin yoble.
GONHACHHO NHA YACHHE XHALANCHHO

MICAELA: Nawe, nhaka-chore.
PEDRO: benen nhake xanhe llin nha blliabi'e ko'a plaguicida, nha nagen yollon llden nha bsebisan nheda..
MICAELA: ¡btine xhalanhon nha jatasja, tochhu'a beyibe kuinho!
PEDRO: Wa zaga nhizan, zee'
MICAELA: ¡xkuide koshin, bzua dilla, nestan billchen chhapa lhue ka:: she ba goyase plaguicida kuinho,
che ba goyo'n chho'o, che ba goyo'n lhao, che ba goyo'on xhinho, naxhollte goten lhue!
PEDRO: Bach, nawe', weshibo xhalanha' chhakate gasaja.
MICAELA: Lhuekze kibon xha, kate yetasjo, nha de yaxtira.
PEDRO: ¡Wa no' lh snia nhako, ¿ke?
MICAELA: Nha lhue wa bene xhawede, ¿ke?
GASECHHO NAGA KEBE NAXHINJA

MICAELA: ¡Nawe!, Bertha, nhaka naga chheltasa Xkuidedao ki.
BERTHA: Biillche nho ka', bixha gonan
MICAELA: Kate bra benan bshalje yogo che billte dan nzi plaguicida da kachhote belhea-ka, nha
bshalje wa nxholl gataschho gan nolle' billte-ka la chhakate chhaschho, nha llka'a chi'chho
veneno dan nsa
BERTHA: Nhazo lhue, chhakasche den, nhalhen lla den, nhilhen dee nheto.
MICAELA: Kebe nao ka, no'lh, veneno dan nsa plaguicida chheganan lawe lbee, nha kate chhasechho
nha llka' chhon, kege bayenka kanchhon.
BERTHA: Baselha nhao ka, yo'o nha yechho benan nhake xanhelli8n che gone yo'o yoble gan gatagaschho.
MICAELA: Yo'o, nha yecchonhe gollakzen ga ka chjaxaka bida-ka kebm she la gonhe gozue xhellia che ka
nho kitja len, cheka chixen yelwago, nha nhis.
BERTHA: Bach, bach.
MICAELA: Kegue dilla den chhapa lhue, katit xguia nsa veneno che plaguicida.
NXHOLLE YEBI' CHHO GAN BA BLLE' N

PATRON: Cirilo, ba gola solhaolhe weshibe bexe, kan golle bene xtio-ka
CIRILO: ¡Ka! la llnaatea kan basheze bllen billte plaguicida, nika nezento bixhan.
PATRON: LANATE nzi dan goliren, ba bia be den.
CIRILO: Nhokze lhue, patrón, ke nha benan kate golla LANATE, kege waka sho'chho nha', techha 2 lla.
PATRON: Ko gaka aa, billchen.
CIRILO: Kateze chhoten belhea-ka, kanteze goten nheto, la gakachha 2 lla nhachha yenhite
venhenho xhua nha'.
PATRON: Waa nesdo.
CIRILO: ¡Kanhaxha!
GAN GOYOLLON

MICAELA: Ko kitjo dan, Juan
BERTHA: Jayoe bidaon, kitjachaben.
MICAELA: ¡Jayoeben aa! Bixha ka chhowio, plaguicida goyollo den chhitjarenbe.
BERTHA: Kegue-chha bi yollon den...
MICAELA: Kebe nao kan, lakze ka bi yollon, la lhatedao zen ne dopa, veneno walha nhakan.
Da nhan kebe nho chhala kitja lhen len, llnaban chio, gochinenhon yi'jo nhisa.
BERTHA: Lhekzenho, she nhao ka', chhonen bayen yechho xanhellin, yotoben, nha goyoe gan chjasanhen.
MICAELA: Kidjochha botella dan chhitjalhen Bidao chion, cheka nho bidao yoble kitja-lhen-ben.
NISA XHI'

MICAELA: ¿Na'a chjana'o benan gone llin gochho?
CIRILOÑ: Awe, nha cha'a
MICAELA: Ga galalhallo'o yo'we che nhisa chechho.
CIRILO: Bi nhisa
MICAELA: Nhisa da yi'jachho xha, gone nhisa yollo botella. Ke godowiz ben-llwan yillwe da we'chho
nhisa dan chhelire rhinha-ka'.
CIRILO: Kan goka, micaela, she da nhakzen gonha lhen bene nhi llin, ke nhisa da yollo botella chhone
chhe'jachho.
MICAELA: Ke, ke, ke, ba chhalalhallo'o chixho'o.

LOCUTOR: YOGOLHOCHO CHAHALA Y''JACHHO NISA YOLLO GARRAFON.
ZA`LEN DOGOSHALJALHEN XANHACHHO KATE GONCHHO LLIN CHIE. ¡BANHEZA CHE YOGOLHOCHHO!
GAKA CHHONAN KATE BA BXINJAN BENE

BERTHA: ¿Neslo? we'e chhon ziko, no'ol gula chhakaralleljabe.
MICAELA: billchen nhoo kan.
BERTHA: Kan bache kate beyolle bllabe insecticida, bre'dabe, wedella nhakabe: dxhisbe, chhakallwabe
yesa, chhontebe ka bene chhaka le'e ka bene chhaka geyebe.
MICAELA: ¡Gade gombe we'e! billte plaguicida nha nozoan lebe ka, kakze chhon plaguicida-ka kate
chho'on xhinhachho. To weja lldodo- yichjachho, lachochho, chhonte dxhua bxhile lhaochho,
nha yijadaon yo'o lhaocho nha chheyachen.
BERTHA: Billchen chhonan kan.
MICAELA: Kate ba chhonan kan naxhollte gonan ka chonha.
BERTHA: To negontegan kan kate bre'nhabe.
MICAELA: Gakateze zuabe, chhala chjayuebe bene nhaka Doctor nha yebe lee' bixha plaguicida
goditjabe, la lenan nozuan lebe kan.
BERTHA: ¡Ay ziko yashedaon, naxhollte gatebe she ka goyue kuinhabe!
GAKA DZAKAN BENE BA BXINJAN TO CH'IZE

PANCHO: Kanteze, patrón ...¡Kuatchha gonha llin, golla'a billte plaguicida! yelgote nosaa dan.
PATRON: Billchen nhao ka, nhakaxhan nheda bi bichhonen.
PANCHO: Kan nhao xha, cheze ko nesdo she ba yo'o yillwen, nha ko chhekebe'do che ba nhapo da nzi
intoxicación crónica.
PATRON: ¿Intoxicación crónica, wa? bixha den.
PANCHO: Kan nzi yillwe che bene, kate zanhe beo, zanhe iza ba benhe llin lhen plaguicida-ka.
To wej chhotete den benan, ko chha dllera romed chen.
PATRON: Ka bi yillwe
PANCHO: Nhakaxha dan nzi parálisis kochha chhonan ratja gota ni'a-nhachho, nhyeto da nzi cancer,
no'lh-ka chhoxinjan xille'e, chhoteten leake, nha xhi'ne chhojabe xhinja. Ke lenan chhenia
plaguicida a lega yela gote nosan, nha chhonan tolii ko shawe suachho... nha chhi'o bene byio,
a lega chhoxinjan naga nhaka yela benebyio chechho.ne xhon
PATRON: ¿Gaa na'a?
PANCHO: Gan nhaka yelnaban che bone byio, naxhollte xinjan, che ba jsua yillwe nha'. Ka kan nxholle
goxinjachho,, xi'ne-xesuachho, ke lenan chhenia yelagote nsaa plaguicida.