Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

K'USI TI SMILUBIL TZ'ILAL XCHI'UK CHONETIKE.

MICAELA: Cirilo, me la xa ata avabtel
CIRILO: Laj xa Micaela, ta la sk'anik ta jvijbe smilobil xchananul ovol tz'unubil le' ta osile.
MICAELA: ¡Ay kajval! Va'aye toj xi'bal sba...
CIRILO: ¿K'u yu'un Micaela?
MICALELA: Yu'un ti va'ay smilobil xchanul ovol tz'unubile meltzanbil sventa ta xmilvan.
CIRILO: A jech, sventa smilel xchanul ovol tz'unubil!
MICALELA: Ja' no'ox yu'un ta smil ti k'usi lajal machale, kapal xu' smil k'alal ta vinik antz,
avalab anich'nab, avutz' avalal!
CIRILO: Ay kajval, ja' lek ta jsa' yan kabtel bu mu to jxi'baluk sbae...
K'U X-ELAN YOCHEB XCHI'UK MAKUMBAIL.

BERTHA: Cirilo, ¿me la xa ata avabtel?
CIRILO: Mo'oj antz, oy xa ox la jchap ti ta xkak'be smilobil xchanul ovol tz'unubalil, ja' no'ox yu'un
la xchibajesbun ko'on ti Micaelae...
BERTHA: ¡Kajval! ¿k'u'un ti va'ye?
CIRILO Yu'un xi'bal sba jmilba o xchi'uk ti smilobil xchanul ovol tz'unubaletike!
BERTHA: ¡Me ta melel me xa val!
CIRILO: Ti smilobvil xchanul ovol tz'unubile, manchuk me ta tan o me stz'antz'un pasbil, xu' x-och
batel ta jbek'taltik ta jni'tik, ta ketik, ta jsattik xchi'uk ta sjunlejal jnukuliltik.
BERTHA: ¡A toj xibal sba ta melel!
CIRILO: Ti xkaltik no'ox lek ava'ye, sventa xich' ak'el ti smilobil xchanul ovol tz'unubile, sk'an oy lek
smak' jsattik ja' stu o jech meltzanbil, jun ku'il vexal mu xak' xjelo vo' chpix k'alal ta xonobil,
xpix k'abal, snenal satil, smak ch'util xchi'uk tak'in pixkolal.
BERTHA: ¡Yaa! Ko'ol xa xchi'uk jxanovelot ta vinajel un bi.
CIRILO: Te yil, ja' lek ta jsa' yan kabtel bu mu to jxi'baluk sbae.
CHICH' POKEL K'OBIL XCHI'UK K'UIL.

MICAELA: ¡K'u yu'un vi k'u x-elan mu x-ik'inot tal ta jyalele!
PEDRO: Yu'un ti yajval abtele la yak'bun kak' smilobil xchanul ovol tz'unubil, ja' no'ox yu'un mu xtun
ti svijobile ta xlok' ya'lel...
MICAELA: Lok'eso ta anil ak'u' apok' un cha'e, atinan lek ajunlejil!
PEDRO: ¡Mu to ja'uk sk'ak'alil chi'atin, ja' to ta savaro!
MICAELA ¡Bol vinik, me mu xavil ti smilobil xchanul ovol tz'unubale ta x-och batel ta ave, ta sat, ta ani'.
Ta skotol anukulil xi'bal sba xa smilot!
PEDRO: ¡Lek oy, lek oy ¿me xu' xachuk'bun jk'u' jpok' yo' to chi'atine?
MICAELA: Bu avu'un vinik. Me laj avo'on ta atimole, xa chuk' atuk. Li' oy xavone.
PEDRO: ¡Toj mu xach'un mantal!
MICAELA: ¡Vo'ot toj jch'ajot!
TA XI JVAY BU MUYUK OY MILUB TZ'ILAL XCI'UK CHONETIK.

MICALELA: Bertha, Bertha, ¡Mu xavak' vayuk te ti ololetike!
BERTHA: K'u yu'un ti va'ye Micaela.
MICAELA: Oy la kich'kutik albel mantal ti toj xibal sba xijvay bu chich' k'ejel nak'el smilovil xchanul
ovol tz'unubiletike, skotol ti k'usitik meltzanbil ta xtun ta yabtelanel osil banamile, yu'un
ti k'alal chijvaye ta xkich'betik xch'ailil ti le' mu venenoetike.
BERTHA: Ja' no'ox yu'un le' to oyik xchki ti smilobil xchanul ovol tz'unubil une! Yanuk vu'utike li' to bu oyutik, ¿Mu xka'ay sjam ti k'usi chavale?
MICAELA: Yu'un ti yip venennoe ta xkon ta ik', ja' te chkich'tik ek' un
BERTHA: Sk'an jk'opantik un kajvaltik ta abtel cha'e. Ta xkalbetik ti mu xa ak'o stik'utik ta vayel bu
k'ejajtik ti smilobil xchanul ovol tz'unubile!
MICALELA: Ak'o sk'ej bu mu staik ololetik xchi'uk chon bolometike!, k'ejeluk lek ak'o yak', ak'o baj
ta yavi'. Xchi'uk sk'an me mu xatin jve'el kuch'omtik, Ja' to tzotz sk'oplal mu sta ti vo'e.
BERTHA: Yaa! Toj ech'em xa no'ox chka'ay ti k'usi chavale... MICALEA: Mu ja'uk no'ox va'ye, yu'un batz'i
melel toj xi'bal sba!
SJALIL XCHA' SUTIK TALEL.

PATRON: ¡Cirilo, ochanik xa me ta stulel chilolle' ta osile!
CIRILO: ¡A mo'oj un bi! La kil ti nakato jun ora la yak'ik smilobil xchanule, xchi'uk mu jna'tik k'uxi
junukal ti la svijbeike.
PATRON: La yak'ik Lannate, le'e takij xa!
CIRILO: Ay yajval abtel Vu'une ka'yoj lek ti me la yak'ik lannatee, sk'an xjelo chibuk lek k'ak'al
sventa xij cha'och ta abtel ti ta osile...
PATRON: ¿K'u yu'un ti va'ye?
CIRILO: A... yu'un ti smilobil xchanul ovol tz'unubile, lek vaxakib yoxvinik ora chjalij ti sztatzale,
ta to xmilvan o.
PATRON: Toj jbijot chka'ay Cirilo.
CIRILO: A jech o stuke!
LIMITAETIK CH'ABAL SBEL.

MICAELA: ¡Uni Juan, ch'an uto le'e!
BERTHA: Ch'an uto ak'o tajinuk, bik'it to chavile!
MICAELA: ¿K'u yu'un? A yavil smu milobil xchanul ovol tz'unubil ta xyixtan chavile!
BERTHA: ¡Mu'yuk xa sbel, xokol xa!
MICAELA: Manchuk, ti smu venenoale te pak'al ta xkom, ta to xmilvan o! ¡Ja'yo ti yav smilobil
xchanul ovol tz'unubile mu xa stak' tunesel, mu xu' jch'ol k'usi xkuchtik o te!
BERTHA: Sk'an me xkalbetik yajval abtel ak'o stzobik skotol ti yavtak smilobil xchanul ovol
tz'unubil un cha'e, mel no''x me bu tan puk ta jyalel. Ak'o stzobbeik batel ti boch'o la xchone!
MICAELA: Vu'un ta jvom ma li' limita bu ta to'ox xixtan uni Jvane, ja' jech mu xa boch'o xu' stunes.
J-UCH'EL VO'.

MICAELA: ¡Cirilo! ¿ta xa xabat xchi'uk yajval abtele?
CIRILO: Tana, ja' no'ox yu'un anil chisutal...
MICAELA: Mu me xch'ay ta vo'on ti vo'e
CIRILO: ¿K'usi vo'al?
MICAELA: Ak'o yak'butik bu lekil vo'e, ti ta limita tik'ile! Li j-ipaj me jkotoltik le' ech' abil ta skoj
la kuch'tik ya'lel be vo'e..
CIRILO: ¡Melel Micaela, ja'yo ta jchi'in lek ta lo'il ti yajval abtele, k'uchal xak'butik lekil vo bu tik'il
ta limita chtale!
MICALEA: Ich'o me batel avot, mu me xch'ay ta vo'on.

LOCUTOR: Jkotoltik sk'an xkuch'tik lekil vo, ja' ti bu bajal ta limita chtale. Jchi'intik ta lo'il yajval abtel
k'alal ta jsa'tik abtele ¡tzotz sk'oplal k'uchal jmoj lek oyutik!
K'USI TZATZAL CHAMELAL TA XAK'BUTIK.

BERTHA: ¡Micaela! ¿Xa na' k'usi? Ti Jpanchoe ochem ta yakubel, ja' nan ta skoj ti yelube!
MICAELA: ¿K'u yu'un ti va'ay k'usi chavale?
BERTHA: Yu'un ti muk'ta naxe, k'alal laj yo'on ta svijel smilibil xchanul ovol tz'unubiletike, la kil ti
solel jech'e xa xkachk'un ta nikel, chik'inajel, mu stak' a'yel banamil cha'ay yilel, oy la xk'ux
ch'ut xchi'uk chak xenuk ya'ay.
MICALEA: ¡Bu avu'un ti ochem ta yakubele! Ti va'ay k'u x-elan la avile ja' xa sbolil me oy ochem ta
sbek'tal smilobil xchanul ovol tz'unubiletike. Oy to k'usitik yan ta svinajes xtok, jech k'uchal
k'ux jolal, k'ux ti' o'ntonal, mu xich' ilel lek osil banamil, sbik'tajel yik'al bek satil...
BERTHA: ¿K'u x-elan ti va'ay une?
MICAELA: Oy me ta xbik'taj chavil ti yalal satile. Xchi'uk oy ta xak' tub ik' yilel...
BERTHA: Mo'oj, ti Jpanchoe mu'yuk to bu jech x- elan ti va'ay k'u x-elan la avale...
MICAELA: Ti k'u x-elan ta xvinaj me oy xa tzpas chopol ti spikulanel smilobil xchanul ovol tz'unubile,
oy stuk no'ox ta xtal. Oy yik'al jech snuptaoj vokol ti Jpanchoe. Sk'an me batuk ta ora ta stojol
jpoxtavanej, ak'o yalbe k'usi sbi ti smilobil xchanul ovol tz'unubalil la svije.
BERTHA: ¡Abol sba ti Jpanchoe, me mu xpoxta sbae yik'al xlaj!
KU'SI CHAMELAL TA XI CHAMUTIK O YU'UN.

PANCHO: Mo'oj xa un patrón... Mu xa bak'in ta jvij ma smilobil xchanul ovol tz'unubile! Toj ven xi'bal sba...
PATRON: ¿K'uxi mu'yuk k'usi jpasoj vu'une?
PANCHO: Yu'un mu'yuk bu tzotz stzakojot chak'uchal vu'une, pero mu jna'tik me mu teuk tik'il k'unk'un
ta xve' ta yut abek'tal!
PATRON: K'usi ti va'aye... ¿K'unk'un van ta xve' ta yut jbek'tal?
PANCHO: Jech cha'e oy me k'unk'un ta xvinaj tal lok'el ti chamele, oy ta jun chib u o abil k'uxi ta xlik
vinajuk sbolil ti smilobil xchanul ovol tz'unubile... Toj tzatzal chamel me, oy mu xa xta xpoxil!
PATRON: ¿K'usitik chamelal?
PANCHO: Moch'k'ijel, ka'el ta yutil bek'talil...Ti antzetike oy bak'intik ta xk'a' xchu'ik, oy bak'intik sokem
ta xvok' ti yolike. Ti smilobil xchanul ovol tz'unubile, ta smilbe stztatzal jbek'taltik ja'yo oy
te chi j-ipaj ta jyalel...Xchi'uk ti vinikutike ta stijbutik ti bu solel k'ux chka'aytike.
PATRON: ¿Bu jotukal?
PANCHO: Yik'al xk'a' sbek' katik yu'un. Ta smil ti sbik'tal chanul jnoltike, kapal oy mu xa xi jnich'naj likel
yu'un xchi'uk oy me xi'bal sba ta tz'akal xlik skomibtasbe likel stomal yat kol jnich'ontik
xchi'uk jmomtik.