Español

Huichol

Cora

Tepehuano

Purhépecha

Náhuatl

Zapoteco sierra

Zapoteco istmo

Mixteco

Triki

Maya

Tseltal

Tzotzil

MÉ SUN NÍ NA XNA GA

MICAELA: Cirilo, ¿ca'be quiriso sun na' ?
CIRILO: Micaela ahan,me rani caán un,go na xna yo'o yo'e
MICAELA: Híjole,yo sane unchíquui ba yo na'an
CIRILO: ¿Mí xé ga mica?
MICAELA: Da ní see na yo'o xna niché é cabi' ,quia fábrica dan mi ta cabi'.
CIRILO: Ahan! Da me quiyá ta casi' ni xku chakó nee cabí 'ya yoa
MICAELA: Ahan! Vá ca'ví ma'an ni nee ,ba ca'ví da'ni ni,nee bá ca'ví gunuda ni rasun ma rian yo'o 'yayoey.
CIRILO: Súsee, séda nee nano ó sun ga nua a.
NI RASUN CARA MA GA 'YASUN NIÁN A

BERTHA: Cirilo,ca've quiriso sun na?
CIRILO: Tá mey,na bica' mí ni ga ca'an go na xna sa nee Micaela ne ca'be a.
BERTHA: Súsee, ne me xe gaa
CIRILO: Da nisee na xna nian mesee ca'be ca'ví 'ya yo re.
BERTHA: ¡Dana!
CIRILO: Ni see xna go ni nira co'nioan mesee,ca've see yo'o me a, ca've se na mea kixchí yoo maa,
ca'tu rian ni ca'tu túba' a.
BERTHA: Naqui quiyá yo' na?
CIRILO: Cata' ni' rian so' dá quiya' ,ga ni na xna gara su'n carán ra' carán ria'n carán taku' kunun
guante a kunu casco ra',kunu skurán ria' .
BERTHA: ¡Uhu! As vá se ca'an rian wi ga'so'
CIRILO: Sedá en nanó ó suun nauqi va o' na.
NA 'YA NÍ NEE ,QUI NA NÍ SEGANI A

MICAELA: Uhu! ¡Naqui báso' dána!
PEDRO: Aha,masee na xna go 'ya ru'be,sanee cache ndo na manaca nochra chee dan é dan va dae.
MICAELA: ¡Se dá nee cuá,cuá,,quiri so' segan so' ne,cuá cane cunu so' cuá ey!
PEDRO: ¡Sanee 'na cuetán me nuxcuun ca'ne e!
MICAELA: Xnii kuercó,ne neéso se na xna meyo'a,catú tu'ba',catú rián nee,catú tacún,
ni cunu 'nee ma' quixchi nee ca'vi 'ya a
PEDRO: ¡Ca'be' ,ca'be' ,ga ,só quinaa ságan un ca'an canee a!
MICAELA: Ta mey,quisí cane so'a nee, quina so' ságan so nía,nia 'na yuni 'ey.
PEDRO: ¡Tá yá soda!
MICAELA: ¡Tá yá rumi soda!
COTO' NI Ó RE TIVÁ TOTO XNA NU A

MICAELA: Bertha, Bertha,se dena' so nii xnícoto' dama
BERTHA: Mica! Mi xega
MICAELA: O ré ca' an un, en na ta' nii che' re coto' ré ca raza' nii yo' o xna, gunudá nii rasun ya'
sun nii yo' a che' re naran ra ni, naran ni na a
BERTHA: Millegá, na xna na náa yo' nii ni' má niá, en o nó me tá soa mey
MICAELA: Na xna qui na' xtá, nii ní narán snána
BERTHA: Se' da nee,ní ca' an ca' mii ni ga ru'be' se -ca'beni' cotó ni' re' na' yo' o xna ma.
MICAELA: Nii ski ni na' nii chrun yo' o xna re'ma xnii do'xkudo' o ré be' núréga', oré tá ne nechrun
ma rasun chá na ko' o.
BERTHA: Tá ya yaso' ca' ché tu' váso' nan
MICAELA: Do lli' mé cata' un ya yá nákí vá nií na xna _o a.
O CHÉ CATU HUN A

PATRON: ¡Cirilo! Ca'an soo cu'ta só ratsiín ndaa yo'oo yóe
CIRILO: Um,mellega' ,see cua'na ne'en gó sona xna,nee ni neé' nú mee ní se xna go' só ma ne.
PATRON: Gó' nií na xna Lanate,sá nee na có yo'e.
CIRILO: Táya so' dá. Seze na xna Lanate go' soo nee cachen bí gÜií ka' bee ka'an nu' yasun nu ey.
PATRON: ¿Nií mí llegá ?
CIRILO: Da ni see na xna gó so',nin' ge toto' xna rque bi güií gane navi ca'chen toto' xna a.
PATRON: Tóná nee so
CIRILO: A'an.
AGA' VÁUN CUNU NA XNA A

MICAELA: Juanito deená so' madan' ey...
BERTHA: Tuco ma'an,xnií me ey.
MICAELA: ¿Melle guun da ra só gá? ¡Se aga' nuu na xna tukó ga!
BERTHA: ¡Sa nee vaum aga' yo' xton.
MICAELA: Sa nee véda nugue na xna rque aga' ma na xna dan' na aga en' scaveé na co'o rque dan ma man'.
BERTHA: Ahan, ca'an ca'ta n'i rian ru 'be narán' yo' ku nuu dá ní aga' maa cha' nu' dan nee ca'an canaca
o' re tu'vee ní na xna.
MICAELA: 'Un' mesee ca'gan ó yu'u coma aga' tu'co Juanito ganin sca'vee gara' sun un ma yo' maa.
NA CO'O

MICAELA: ¡Cirilo! ¿Ca'an so gaa ru'veé na?.
CIRILO: Ajan,ca'gná gua'na ey?.
MICAELA: See ni'ño che'ee na meey...
CIRILO: ¿Mií na ga?
MICAELA: Rque ru'vee na'za nuu rque sca co'oo ní'a Cu nuu raso' yoó goo ki'rán ní ga co'oo ní ca'nikee
na' rque cana ey.
CIRILO: Dáa Micaela,che'ee dan ca'an 'un ca'min ga ru'vee nian' se rque na za nuu rque sca co'oo yae.
MICAELA: Onosa,onosa,nicá so' raa so' e

SII AMII RKEE RADIO: AKUNUDAJ NI' NOXKUUNKIRI' NA TZA NUU RKAE SKAA  KO'O A.
KA'AN KAMÍÍ NI' GAA RU'VEE A, ASII TÁA KIYAJ SUUN NI'A. DAMÍÍ RASUUN
NIÍ SEE GANO MA' 'YA NA XNA A

BERTHA: ¡Micaela! Me da guun ra soo ga,có o ru'ma a Pancho cheé soo ee. En 'un 'yá ra nee xe chána
ca'mi ga oó me aa.
MICAELA: ¿Me xe 'ta soo da ga'?
BERTHA: Tane,cuanga na'ví go soó na xna ne'ee mi soó sanee,na ya' rri'íma soo do,naco ndo niá masoo
en saa ta un soó nee'e ndo rque soo nee tana nee,nima ya cuchraán soo as'iá mara.
MICAELA: ¡Me see xno mee cata ru'ma a ,nií ga! Da mera cata a nbee see na xna 'ya chi'í ma soo a ta na
ca'vee a 'nc'a rá dó,ru' cuá dí,ruvi da a riango 'ya na nian go quichí yo ma.
BERTHA: ¿Nee me suun 'yo ga?
MICAELA: Daa mera cataa ga nuun rian a.
BERTHA: 'Ta meé,ne nudá raán Pancho meé.
MICAELA: Neé see curuñu qui rán nudá quia na xna nia ma saa neé Pancho mee see na xna' ya ma soó é.
Xcun soó ca'an soó rian seé .ya co'noó nee cata soo rian yó da cu 'na nia a.
BERTHA: Sesee se ca'an soo nee ca'veé ca 'ví soo na án.
NII SEE GANO MA' 'YA NA XNA NACUÁ DO A

PANCHO: Tá ma patrón... ¡se go na xna? Ya amey! ne me xna yo amey...
PATRON: ¿Me xe un taseran do xton?
PANCHO: Ni ran ndo o só aseran yuma Ne neé .ya see xna chií tohó me man.
PATRON: Ni 'yo un ga .¿Mé suun see co' na' intoxicación cronica ga ?
PANCHO: Tóme o sayun chií, ga cache tohó yaví ni yo' 'ya na xna cona' plaguicidas a Yó me ó chií nacuá,
ni tiva remedio rián yo ma!
PATRON: ¿Mé ni chií ga?
PANCHO: Chií cona' paralisis stane cáncer a. Se cata' chee o chana, cave' cata chií sisí yo a. Nií na xna
tahá ya mani quirán ni dó' ya yoa.